Dwudziestego drugiego stycznia 1863 roku wybuchło Powstanie Styczniowe. Trwało do jesieni 1864 roku. Było najdłuższym polskim zrywem powstańczym, w wyniku którego stoczono ponad 1200 bitew i potyczek. Miało charakter wojny partyzanckiej i obejmowało ziemie Królestwa Polskiego, Litwy oraz części pozostałych ziem polskich będących pod panowaniem zaboru rosyjskiego. Ze względu na swój charakter, zasięg oraz czas trwania, Powstanie Styczniowe spotkało się z szerokim zainteresowaniem w innych państwach europejskich. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w napływie ochotników z Francji, z Włoch, z Rosji, którzy z bronią w ręku walczyli przeciwko rosyjskiemu zaborcy. A Szwajcarzy przysłali swoich specjalnych wysłanników, których zadaniem było zebranie i przeanalizowanie efektów walki partyzanckiej dla potrzeb stworzenia systemu obrony Helwetów. O tym można przeczytać m.in. w tym artykule.
W czasie Powstania Styczniowego stworzona została koncepcja państwa podziemnego, posiadającego własny rząd, ministerstwa, administrację, sądy, pocztę, żandarmerię, skarb, dyplomację itp. Była to nowa, nigdy wcześniej nie spotykana w dziejach świata, forma realizacji państwowości. O tym, że była potrzebna dla prowadzenia walki świadczą zabiegi rosyjskiego zaborcy, by te wszystkie elementy zlikwidować i ile czasu to trwało. Więcej, do tej idei powrócono podczas II wojny światowej, tworząc Polskie Państwo Podziemne.
Bernadetta Kruk Manasterska